d.j.williams
  • Cartref
    • Darn o'r Rhagymadrodd
  • Cronoleg
    • Cronoleg 1885-1924
    • Crnoleg 1925-1949
    • Cronoleg 1950 ymlaen
  • Trafod Testunau
    • Tair Stori
    • Cyfarch D. J. >
      • Straeon Cynnar
    • Hen Wynebau
    • D.J., Dan Amor a Fi
    • D. J. y Darlledwr
    • Ailgodi'r tŷ: D. J. a Waldo
    • Gwaith a Gweledigaeth D. J. Williams
  • Llyfryddiaethau a Mynegeion
    • Cyhoeddiadau D. J.
    • Llyfryddiaeth
    • Mynegai i Bobl: Hen Wynebau, Hen Dŷ Ffarm,
  • Gohebiaethau
  • English
  • Untitled
  • Ailgodi'r tŷ: D. J. a Waldo
  • New Page
  • Hen Wynebau
    • Blog
  • Untitled
​

​

 Hen Wynebau  (1934)
 
Yn ei ragair i bedwerydd argraffiad y gyfrol hon o bortreadau yn 1964,
mynnodd yr awdur mai ei frawd-yng-nghyfraith, y bardd Wil Ifan, a aethai
ati 'gyda siswrn a photel fach o gum' i roi trefn ar ddefnyddiau oedd wedi
ymddangos mewn papur newydd a chylchgrawn.  Y Western
Mail 
a'r  Llenor  oedd y prif lwyfannau, a buasai gweld tair ysgrif ar
dudalennau'r cylchgrawn llenyddol a olygid gan W. J. Gruffydd wedi rhoi
hyder i'r awdur  a hygrededd i'w waith. Golygydd y papur Saesneg ei iaith, serch hynny, piau'r clod am gomisiynu cyfres o bortreadau.
9 Awst 1932, anfonodd J. A. Sandbrook, golygydd y Western Mail, lythyr at D. J. (LLGC P2/30/42) wedi’i gyfeirio ato DJ ‘Welsh National Summer School, Albion House, Brynmawr’ yn ei wahodd i ymuno ag ‘our circle of occasional contributors in Welsh. I do not suppose there is any Welsh writer who can deal with the native character as you do and if you could contribute an early article of about 500 words in length on some of the characters of your native village I would be very much obliged.' (Byddai’n derbyn £2.2.0 y golofn) Ar y llythyr me D. J. yn ei law ei hun yn nodi ‘Canlyniad y llythyr hwn fu “Sgidiau Danni’r Crydd”


Nid yw'n eglur pam nad adeiladodd ar unwaith ar addewid digamsyniol
stori fer 'Y Beinder' (1920) a dal ati i ddatblygu'r cyfrwng hwnnw. Ni
chyrhaeddodd yr 'hen wyneb' cyntaf i'w bortreadu gyfrol 1934 'chwaith,
er bod cyfeiriad ato 'yr hen John Dafis Brynau Isa' yn yr ysgrif 'John
Trôdrhiw'. Hwn oedd y gŵr a bortreadwyd yn yr ysgrif ‘Athro’r Clas wrth
Gefen ‘Drws’ mewn cylchgrawn newydd at wasanaeth yr ysgolion Sul, Y
Cyfarwyddwr
, yn 1924, a cheir awgrym yn Yn Chwech ar Hugain Oed mai trwy amryfusedd y cadwyd y darn o afael siswrn a gum Wil Ifan.  Yn yr ysgrif honno hefyd,mae’n debyg, y cyflwynodd Rydcymerau, ‘pentre bach yn llechu’n dawel
dan gesail rhai o fryniau uchaf top Sir Gaerfyrddin’ i’w gynulleidfa am y
tro cyntaf. ‘Clas’, dosbarth, yn yr Ysgol Sul sydd dan sylw, ac ysgrif
deyrnged i athro’r dosbarth a fuasai farw rhyw ddwy flynedd ynghynt
sydd yma.
Does dim byd yn gynnil, nac yn newydd yn y safbwynt a gymer D. J., a’r
darlun du a gwyn sy’n moli hyd at eilunaddoli’r ‘gwerinwr syml
diymhongar’ nad ‘oedd gronyn o uchelgais nag o falchter yn ei holl
gyfansoddiad’ tra’n cystwyo’r gyfundrefn addysg Seisnigedig sydd ‘fel pe
wedi’i chynllunio i lindagu iaith diwylliant hynafol ein cenedl.’ Yr Ysgol
Sul yw’r sefydliad a fu’n wrthglawdd i’r Seisnigo, ac mewn cywair nad
yw’n rhydd o ormodiaith, honnir ‘pe ceid un John Davies, Bryne Isa,
ymhob Ysgol Sul drwy Gymru, byddai Cymru wedi ei hachub er
gwaethaf ei hysgolion.’ Canmolir ei ddawn wrth holi’r dosbarth a
phwysleisir ei naturioldeb a’i fawredd anymwybodol, arwyddocaol. mor
anymwybodol ‘â’r gornchwiglen ar y gors a groesai ef bob Sul ar ei
ffordd i’r Ysgol.’ Ni allai Defi John Abernant feddwl amdano ar wahân i’w
gynefin naturiol; perthynai i’r ddau ‘yr un mawredd, yr un symlrwydd, yr
un swyn.’ Angen mwy o broffwydi sydd ar Gymru, a dyheir am i ‘Ysbryd
yr Arglwydd ac Ysbryd y Genedl’ godi llawer tebyg iddo ‘yn broffwydi
nerthol – i lefaru eto rhwng hen fryniau tawel ac unig Cymru.’
Rhwydd iawn i ni heddiw y cael hwyl am ben naifrwydd neu
sentimentaliaeth neu rethreg ansad yr awdur, yn ogystal a’r sôn niwlog
am broffwydi, ond gellir dirnad hefyd ddyhead dwys D. J. am
weledigaeth a rhaglen wleidyddol fyddai’n gyson â’r hyn a brisiai yn y
gymdeithas a’i magodd.
 

'Dafydd 'R Efailfach' gafodd y lle blaenaf yn y gyfrol, a llun ohono a welwyd ar glawr argraffiad 1964. O fewn y paragraff agoriadol rhoddir i'r 'Hrn Ardal' brif lythrennau i nodi ei statws, a cheir cyfeiriad at y dramodydd o'r Iwerddon, J. M, Synge, i'n hatgoffa ni mai gŵr graddedig yn y Saesneg  o Aberystwyth a Rhydychen sy'n llunio portread llenyddol o ŵr a gofiai 30 i 40 mlynedd ynghynt. Athro Saesneg Abergwaun yn wir sy'n crynhoi sefyllfa ei gymeriad trwy ddweud mai 'Puck wedi gorfod gwisgo brethyn cartre' Bottom ydoedd Dafydd'.

Dyma rai o'r ansoddeiriau a ddefnyddir wrth gyfeirio mewn rhyw ffordd neu'i gilydd at Dafydd. Rwy'n addo peidio â gwneud hyn gyda phob un o'r straeon, gan y byddai hynny'n ddiflas ac yn ailadroddus i chi ac i fi:

naturiol (4)
diymdrech
cyffredin-anghyffredin
brith
ffraeth (3)
miniog
anllythrennog (3)
pert
iachus
[lygaid] bychain gleision
dethol
gofalus
diddan (2)
gwreiddiol (2)
difeth
[eirfa] werinaidd
hardd
sionc
teidi
cryno
[o gorff] cwbl gymesur
deallgar
ffres
gwridog
perffaith
huawdl
cellweirus
digrif
rhesymol
ffri
hapus

Oes , mae gormod ohonynt, a dim yn gynnil yn eu defnydd. Haeriad sylfaenol yr ysgrif yw bod y gwerinwr anllythrennog yn wir artist yn ei ddull o adrodd stori, ac yn un a fuasai'n llenor y stori fer pe cawsai gyfle. (Roedd yn artist yn wir 'hyd yn oed yn y modd y gosodai jouen o ddybaco yn ei geg.' Roedd yn feistr yr union air, a'i ddull o acennu yn tynnu popeth allan o'r gair hwnnw. Ac mae D. J. yn cael hwyl ar ail-greu rhai o straeon llafar Dafydd. 

Gwedd arall ar ei apêl i'w ail-grewr yw nad yw'n gymeriad parchus. Ar ymylon cymdeithas barchus y mae e, ofn cael ei 'droi' gan wres crefyddol a dod i berthyn i'r 'seiet'. Yn y diwedd, dyna ei hanes, ond ar ôl blynyddoedd fel 'aderyn brith' yn cario coed ac yn mwynhau cymdeithas tŷ tafarn. 
​






Proudly powered by Weebly